İznik: Doğal, Tarihî, Kültürel Ve Sosyo-Ekonomik Yapısının Kapsamlı Analizi

İznik: Doğal, Tarihî, Kültürel ve Sosyo-Ekonomik Yapısının Kapsamlı Analizi​

1. Giriş​

1.1. İznik'in Genel Tanıtımı ve Stratejik Önemi​

İznik, Türkiye'nin Bursa iline bağlı bir ilçe olup, kendi adını taşıyan İznik Gölü'nün doğu kıyısında konumlanmıştır.1 Coğrafi olarak Marmara Bölgesi'nin Güney Marmara bölümünde yer almakta ve Bursa şehir merkezine 76 kilometre uzaklıktadır.1 Tarihsel süreçte Nikaia olarak bilinen bu şehir, M.Ö. 2500'lü yıllara kadar uzanan ilk yerleşim izleriyle köklü bir geçmişe sahiptir.1

İznik'in stratejik konumu, tarih boyunca önemini pekiştirmiştir. Kuzey ve güneyden dağlarla çevrili, verimli bir ovada, büyük bir gölün doğusunda kurulmuş olması, bölgenin iktisadi değerini artırmış ve aynı zamanda ikliminin çevresine göre daha ılıman olmasına olanak tanımıştır.2 Bu coğrafi avantajlar, şehrin farklı medeniyetler için cazip bir merkez haline gelmesinde belirleyici olmuştur. Şehrin bu eşsiz konumu, hem tarımsal zenginliğin temelini atmış hem de tarihsel süreçte önemli olaylara sahne olmasına zemin hazırlamıştır.

1.2. Raporun Amacı ve Kapsamı​

Bu rapor, İznik'in doğal özelliklerinden tarihî gelişimine, mimari yapılarından ekonomik ve kültürel dokusuna, güncel demografik ve idari durumundan tarım ve hayvancılık sektörlerine kadar geniş bir yelpazede kapsamlı bir analiz sunmayı amaçlamaktadır. Mevcut veriler ışığında, İznik'in çok katmanlı kimliği derinlemesine incelenerek, mevcut durumu, potansiyelleri ve karşılaştığı zorluklar ortaya konacaktır.

2. Coğrafi Konum ve Fiziki Özellikler​

2.1. Konum, Yüzölçümü ve Rakım​

İznik ilçesi, Bursa ilinin en kuzeydoğusunda, İznik Gölü'nün doğu kıyısında yer almaktadır.1 Yüzölçümü 753 kilometrekare olup, Bursa ilinin yedinci büyük ilçesi konumundadır.1 Şehir merkezinin rakımı 85 metredir.1 İlçe, 29°30' (Müşküle mahallesi batısı) ile 29°57' (Elmalı mahallesi doğusu) doğu boylamları ile 40°21' (Hisardere tepesi) ile 40°37' (Ayvaşa dağı) kuzey enlemleri arasında yer almaktadır.1

2.2. İklim Özellikleri​

İznik'te ılıman Marmara iklimi görülmekle birlikte, Akdeniz iklimine benzer özellikler taşımaktadır.1 Yazları sıcak, kışları ise ılıman ve yağışlı geçmektedir.3 Etrafındaki dağlar ve gölün etkisi, şehrin ikliminin çevresine göre daha yumuşak olmasına katkı sağlamakta ve yaşamaya son derece elverişli koşullar sunmaktadır.2 Bu elverişli iklim, bölgedeki tarımsal verimliliği de doğrudan etkilemektedir.

2.3. Topografik Yapı (Dağlar, Ovalar, Akarsular)​

İznik şehri, kuzey ve güneyden dağlarla çevrelenmiş verimli bir ovada yer almaktadır.2 İznik Ovası, İznik Gölü'nün doğusunda yaklaşık 90 kilometrekarelik bir alanı kaplamaktadır.4 Bu ovadaki topraklar, iktisaden çok değerli ve verimlidir.2 Yeraltı suları ve göl suları kullanılarak ovada çok çeşitli ürünler yetişebilmektedir.2

Bursa ili genelinde akarsu ağı zengin olup, İznik Gölü'nü besleyen dereler bulunmaktadır.5 Karasu Deresi, 273 kilometrekarelik bir alanı besleyerek göle dökülen en önemli akarsudur ve saniyede 2,4 metreküp akışa sahiptir.5 Sölöz Deresi ise 92 kilometrekarelik havzaya sahip olup saniyede 1,06 metreküp akışa sahiptir.5 Karsak Deresi, gölün fazla sularını Marmara Denizi'ne ulaştıran tek çıkış noktasıdır.5

2.4. Tektonik Yapı ve Depremsellik​

Bölgesel olarak Türkiye'nin depremselliği, kuzeyde Avrasya, güneyde ise Arap ve Afrika levhalarının hareketlerinin bir sonucudur.4 İznik, bu tektonik aktivitenin etkilediği bir bölgede yer almaktadır. Tarihsel olarak, M.S. 740 yılındaki depremin İznik Su Altı Bazilikası'nın yıkılmasına neden olduğu belirtilmektedir.7 Bu durum, bölgenin deprem riski altında olduğunu ve kültürel mirasın korunması için sürekli bir çaba gerektirdiğini göstermektedir. Geçmişteki yıkıcı depremler, İznik'in mimari yapılarının dayanıklılığı ve restorasyon ihtiyaçları üzerinde önemli bir belirleyici olmuştur.

İznik'in dağlarla çevrili verimli bir ovada, büyük bir gölün kıyısında yer alması, sadece iklimi yumuşatmakla kalmamış, aynı zamanda tarih boyunca yerleşim ve tarımsal faaliyetler için cazip bir merkez olmasını sağlamıştır. Bu coğrafi konum, şehrin hem stratejik öneme sahip olmasına hem de zengin tarımsal üretimiyle ekonomik refahın temelini oluşturmasına neden olmuştur. Bu döngüsel ilişki, coğrafi özelliklerin bir bölgenin tarihsel gelişimini ve ekonomik yapısını nasıl derinden etkilediğini açıkça ortaya koymaktadır.

Bölgenin tektonik yapısı ve geçmişteki deprem olayları, İznik'in zengin mimari mirasının korunmasında sürekli bir zorluk teşkil etmektedir. Bir yapının depremle yıkılması, o yapının sadece fiziksel olarak zarar görmesi anlamına gelmez, aynı zamanda kültürel bir kayıp riskini de beraberinde getirir. Bu durum, restorasyon ve koruma çalışmalarının sadece estetik değil, aynı zamanda yapısal dayanıklılık açısından da ne kadar hayati olduğunu göstermektedir. Bu nedenle, risk yönetimi ve sürdürülebilir koruma stratejileri, İznik'in tarihî dokusunu gelecek nesillere aktarabilmek için zorunludur.

3. Doğal Özellikler ve Ekoloji​

3.1. İznik Gölü: Hidrografik ve Ekolojik Yapı​

İznik Gölü, uzunluğu 32 kilometre, genişliği ortalama 11 kilometre, çevresi 95 kilometre ve en derin noktası 65 metre olan Türkiye'nin beşinci büyük doğal tatlı su gölüdür.3 Yüzey rakımı 85 metredir.5 Ağustos ayında yüzey sıcaklığı 25°C iken, 30 metre derinlikte bu değer 9°C civarındadır.5 Gölün pH değeri 7,8 - 8,5 arasındadır.5 Göl, ekolojik önemine binaen 1990 yılında Sit Alanı ilan edilmiştir.5

Göl, çevresindeki tarım alanları ve zeytinlikler için önemli bir su kaynağıdır.5 Aynı zamanda, gölün batısında Türkiye'nin en geniş piknik alanlarından biri bulunmaktadır ve bu alan çadır turizmine de açıktır.5

Tablo 1: İznik Gölü Temel Fiziksel ve Ekolojik Özellikleri


Bu tablo, İznik Gölü'nün temel hidrografik ve ekolojik parametrelerini tek bir yerde sunarak gölün fiziksel yapısı hakkında hızlı ve kapsamlı bir anlayışa sahip olmayı sağlar. Sıcaklık ve pH gibi veriler, gölün ekolojik durumu hakkında ipuçları verirken, Sit Alanı ilan tarihi, koruma çabalarının başlangıcını göstermektedir. Bu veriler, gölün karşılaştığı ekolojik sorunların ciddiyetini ve bu sorunların gölün temel özelliklerini nasıl etkilediğini anlamak için bir referans noktası oluşturmaktadır. Aynı zamanda, gölün Türkiye'nin beşinci büyük doğal gölü olduğu bilgisini somutlaştırmaktadır.

3.2. Bitki Örtüsü (Flora)​

İznik Gölü'nün çevresi, florası çok zengin bitki örtüsüyle kaplıdır.5 Gölü besleyen derelerin gölle buluştuğu noktalarda küçük sazlıklar ve deltalar mevcuttur.5 Gölün dip kısmında pamuk veya üstüpü şeklinde açık yeşil renkli bir yosun türü yaygındır; bu yosun suyun çalkalanmasını ve oksijenin azalmasını önleyerek balıkların beslenmesini sağlar.5

Bursa ili genelinde doğal bitki örtüsü zengin olup, il alanının yaklaşık %40'ı ormanlarla kaplıdır.8 Marmara kıyılarında makiler ve zeytinlikler egemendir. Alçaklardaki ormanlar gürgen, ıhlamur, kestane ve kızılağaçlardan oluşurken, daha yükseklerde kayın, meşe, köknar ve karaçam ormanları bulunur.8 Uludağ'da 1600 metreden daha yüksek kesimlerde saf Uludağ köknarı ormanları yer almaktadır.8

3.3. Fauna (Su Ürünleri ve Karasal Türler)​

Su Ürünleri: İznik Gölü'nde balıkçı kooperatifleri bulunmaktadır.5 Tutulan su ürünlerinin başında kerevit gelmektedir.5 Gölün su ürünleri arasında yayın, sazan, alabalık, ıstakoz, gümüş balığı (küçük gümüş balığı - Atherina boyeri Risso, 1810), sarı balık ve aynalı balık da bulunmaktadır.3 Gümüş balığı özellikle Yunanistan'a ihraç edilmektedir.3 Mart, nisan ve mayıs aylarında sportif avcılık dışında üç ay av yasağı uygulanmaktadır; kerevit yasağı ise aralık ayında başlamaktadır.5

Karasal Fauna: İznik Gölü, kış aylarında önemli sayıda su kuşu barındırmamakla birlikte, İç Anadolu gölleri donduğunda kuşlar için önemli bir sığınak oluşturabilmektedir.5 Göç sırasında flamingo (Phoenicopterus roseus), kaşıkçı (Platalea leucorodia), leylek (Ciconia ciconia) ile bazı ördek ve kaz türleri gölü konaklama alanı olarak kullanmaktadır.9 Göl ve çevresinde balık türlerinden Leuciscus sp., Barbus sp., Cobitis sp., Silurus sp. ve Esox sp. gibi türler; sürüngenlerden Trionyx sp. (kaplumbağa türü) ve küçük memelilerden Eliomys intermedius (fındık faresi) gibi türler tanımlanmıştır.10 Genel olarak Bursa ilinde memeli, sürüngen ve amfibi türlerinin varlığına dair çalışmalar bulunmaktadır.11

3.4. Gölün Ekolojik Sorunları ve Koruma Durumu​

İznik Gölü ciddi ekolojik sorunlarla karşı karşıyadır. Gümüş balığı aşırı üreyerek göl ekosistemini bozmuş, diğer balıkların yumurta ve yavrularını yediği için gölde balık tür ve miktarında azalmaya neden olmuştur.5 Akbalık, sazan, yayın, ördek balığı, kaya balığı ve kerevit gibi türler azalan canlı türleri arasındadır.5

Tarımsal faaliyetler sonucu gübre ve ilaç kalıntıları yüzeysel akışla göle ulaşarak kirliliğe yol açmaktadır.5 Göl havzasında bulunan sanayi tesislerinden de göle kirli su deşarj edilmektedir.5 Bu kirlilik, balık tür ve popülasyonlarının azalmasının ana nedenlerinden biridir.5 Son iki yıldır İznik Gölü'nde 300 metreye kadar su çekilmesi görülmektedir 5, bu da gölün su seviyesinde ciddi bir düşüş yaşandığını göstermektedir.

İznik Gölü'nün hem tarım için su kaynağı olarak kullanılması hem de tarımsal ve endüstriyel kirlilikle karşı karşıya kalması, yerel ekonominin temel direği olan tarım ile gölün ekolojik sağlığı arasında ciddi bir gerilim olduğunu ortaya koymaktadır. Gölün tarım için yoğun su çekmesi ve çevresindeki tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan gübre ve ilaç kalıntılarının yüzeysel akışla göle ulaşması, ekosistemde bozulmalara yol açmaktadır. Sanayi tesislerinden gelen kirli su deşarjları da bu kirliliği artırmaktadır. Bu durum, gölün oksijen seviyesini düşürerek ve habitatı değiştirerek gümüş balığı gibi istilacı türlerin aşırı üremesine zemin hazırlamaktadır. Gümüş balıklarının diğer balıkların yumurta ve yavrularını tüketmesi, sazan, yayın ve kerevit gibi yerel balık popülasyonlarında ciddi azalmalara yol açmakta, bu da balıkçılık sektöründe ekonomik kayıplara neden olmaktadır. Bu zincirleme etki, sürdürülebilir kalkınma ve çevresel yönetimde acil önlemler alınması gerektiğini vurgulamaktadır.

Gölün 1990 yılında Sit Alanı ilan edilmiş olmasına rağmen 5, kirlilik ve su seviyesi düşüşü gibi sorunların devam etmesi, mevcut koruma tedbirlerinin yetersiz kaldığını veya uygulanmasında aksaklıklar olduğunu düşündürmektedir. Yasal koruma statüsünün tek başına ekolojik sorunları çözmeye yetmediği, aktif yönetim, denetim mekanizmalarının güçlendirilmesi ve yaptırımların kararlılıkla uygulanması gerektiği anlaşılmaktadır. Bu durum, aynı zamanda çiftçiler, sanayiciler ve yerel halk gibi tüm paydaşların katılımının ve çevresel farkındalığın artırılmasının önemini de ortaya koymaktadır.

Son iki yıldır görülen 300 metrelik su çekilmesi 5, sadece yerel su kullanımı veya kirlilikle değil, aynı zamanda iklim değişikliğinin bölgedeki su kaynakları üzerindeki potansiyel etkisiyle de ilişkilendirilebilir. Su seviyesindeki bu belirgin düşüş, göl ekosistemi üzerinde büyük bir baskı oluşturmakta, habitat kaybına ve su kalitesi değişimlerine yol açmaktadır. Bu durum, uzun vadede gölün ekolojik ve ekonomik işlevlerinin sürdürülebilirliği için ciddi bir tehdit oluşturmaktadır. Dolayısıyla, bölgesel ve ulusal düzeyde kapsamlı su yönetimi ve iklim değişikliğine uyum stratejilerinin acilen geliştirilmesi gerekmektedir.

4. Tarihî Gelişim ve Önemli Olaylar​

4.1. Antik Dönem ve Roma İmparatorluğu​

İznik'te ilk yerleşimin M.Ö. 2500 yıllarına uzandığı sanılmaktadır.1 M.Ö. 7. yüzyıl öncesinde kurulan yerleşime 'Helikare' denmekteydi.1 Makedonya İmparatoru III. İskender döneminden sonra Bithynia Krallığı'nın önemli şehirlerinden biri haline gelmiştir.

Nicaea (İznik), Bithynia Krallığı ile Roma İmparatorluğu arasında uzun yıllar süren savaşlara sahne olmuştur.13 General Lucullus komutasındaki Roma ordusunun Bithynia ordusunu yenmesiyle şehir Nicaea adını almıştır.13 M.S. 259 yılında Gotların saldırısına uğramıştır.13 İznik Kalesi'nin yapımına M.S. 310 yılında Filip'in oğlu Antignius tarafından başlanmış, 330 yılında düşman saldırılarına karşı koruma sağlamıştır.14

4.2. Bizans Dönemi ve Konsillerin Rolü​

İznik, Bizans döneminde önemli onarımlar görmüş ve surları yaklaşık 3000 metreden 4500 metreye çıkarılmıştır.14 Şehir, Bizans İmparatorluğu'nun doğuya açılan kapısı olarak stratejik bir öneme sahipti.15

Hristiyanlık tarihinde çok önemli bir yere sahip olan iki Ekümenik Konsil İznik'te toplanmıştır:

• I. İznik Konsili (M.S. 325): İmparator Konstantin tarafından toplanan bu ilk ökümenik konsil, Mesih'in doğası ve Baba Tanrı ile ilişkisi etrafındaki "Arian İhtilafı" gibi Hristiyan Kilisesi'nin uygulamalarındaki bazı sorunları çözmek amacıyla toplanmıştır.16 Konsil, İznik İtikadı'nın geliştirilmesine yol açmış ve Hristiyan teolojisi için temel kararlar almıştır.16 Yaklaşık 2048 piskopos ve İmparator Büyük Konstantin'in katıldığı bu konsilde "İznik Yasaları" olarak bilinen 20 maddelik kararlar alınmıştır.7 Son keşfedilen İznik Su Altı Bazilikası'nın bu konsile ev sahipliği yapmış olabileceği düşünülmektedir.7
• II. İznik Konsili (M.S. 787): İznik Ayasofya Orhan Camii'nde (Bizans döneminde bazilika olarak inşa edilmiş Büyük Kilise) gerçekleşmiştir.18 İmparator III. Leon'un başlattığı ikonoklazma (ikonaları yok etme) dönemi, İmparatoriçe Irene'nin önderliğinde burada yapılan konsille son bulmuştur.3

4.3. Selçuklu ve Osmanlı Dönemleri: Fetih ve Gelişim​

Selçuklu Türkleri, 1097 Haziran'ında şehri Bizanslılara teslim etmeden önce yaklaşık 22 yıl kadar ellerinde tutmuşlardır.13 Bu dönemde şehir Bizanslılardan Türklerin, sonra tekrar Bizanslıların eline geçmiştir.3

1331 yılında Orhan Gazi komutasındaki Osmanlı orduları tarafından fethedilen İznik, Osmanlı döneminde canlanmaya başlamış ve önemli bir sanat, ticaret ve kültür merkezi haline gelmiştir.1 Osmanlı döneminin ilk camisi, medresesi ve imareti İznik'te inşa edilmiştir.1 II. Murat döneminde şehre cami, medrese ve diğer sosyal yapılar eklenmiştir.20

XIV, XV ve XVI. yüzyıllarda İznik, dünyaca ünlü çini ve seramiklerin üretildiği önemli bir sanat merkezi olmuştur.1 Davud-u Kayserî, Ebul Fadıl Musa, Eşrefoğlu Abdullah Rûmî gibi ünlü tasavvufçular İznik'te yaşamış ve önemli eserler bırakmışlardır.1

4.4. İznik'in Stratejik ve Kültürel Dönüşümü​

İznik, Helenistik çağdan kalma ızgara planlı kent yerleşimi, Roma, Bizans ve Osmanlı dönemlerinden kalan anıtsal yapılarıyla tarihi kent dokusunu canlılığını korumaktadır.3

İznik'in Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı gibi farklı imparatorluklar arasında sürekli el değiştirmesi, şehrin sadece stratejik bir konumda olmasından değil, aynı zamanda her bir medeniyet için taşıdığı sembolik ve kültürel değerden kaynaklanmaktadır. Bu durum, şehrin kültürel katmanlaşmasını ve mimari çeşitliliğini doğrudan etkilemiştir. Coğrafi konumu nedeniyle Anadolu'ya geçiş noktası olması, İznik'i farklı güçler için kritik bir hedef haline getirmiş, bu da sürekli fetihlere ve savaşlara sahne olmasına yol açmıştır. Her dönem, şehre kendi kültürel ve mimari izlerini bırakmış; örneğin, bir gymnasium üzerine kilise, ardından kilise üzerine cami inşa edilmesi, bu çok katmanlı yapıyı somutlaştırmaktadır. Bu süreç, İznik'in "medeniyetler geçidi" olarak tanımlanmasına yol açan zengin bir kültürel mirasın oluşumunu sağlamıştır.

İznik'in iki Ekümenik Konsile ev sahipliği yapması, özellikle I. Konsil'in toplanma yeri olduğu düşünülen Su Altı Bazilikası'nın keşfiyle birlikte, şehri Hristiyan dünyası için küresel ölçekte önemli bir hac ve inanç turizmi destinasyonu haline getirme potansiyeli taşımaktadır. Su Altı Bazilikası'nın keşfi, dünya kamuoyunda "yüz yılın keşfi" ve "ikinci Göbeklitepe" benzetmeleriyle büyük bir ilgi uyandırmıştır. Bu durum, İznik'in kültürel turizm potansiyelini katlayarak artırmıştır. Ancak, bu potansiyelin tam olarak değerlendirilmesi için mevcut turizm altyapı eksikliklerinin (konaklama, tanıtım) giderilmesi kritik öneme sahiptir. Yeterli otel, restoran ve kafe seçeneklerinin olmaması, ulaşım zorlukları ve pazarlama eksiklikleri, bu eşsiz tarihî mirasın küresel ölçekte hak ettiği ilgiyi görmesini engellemektedir.

İznik'in Osmanlı fethinden sonra kısa sürede bir sanat, ticaret ve kültür merkezine dönüşmesi, Osmanlı İmparatorluğu'nun erken dönemdeki imar ve kültürel politikasının bir göstergesidir. 1331'deki fethin ardından Orhan Gazi döneminde başlayan imar ve yeniden yapılanma faaliyetleri, ilk Osmanlı mimari eserlerinin (cami, medrese, imaret) İznik'te inşa edilmesine yol açmıştır. Ünlü tasavvufçuların ve alimlerin şehre yerleşmesi, kültürel ve entelektüel bir canlılık yaratmıştır. Ayrıca, çini sanatının XIV, XV ve XVI. yüzyıllarda burada zirveye ulaşması, İznik'in kısa sürede bir kültür, sanat ve ticaret merkezi haline geldiğini göstermektedir. Bu hızlı dönüşüm, Osmanlı'nın erken dönemdeki şehirleşme ve kültürel gelişim vizyonunun somut bir örneğidir.

5. Mimari Yapılar ve Tarihî Miras​

İznik, binlerce yıllık geçmişi boyunca farklı medeniyetlerin izlerini taşıyan zengin bir mimari mirasa sahiptir. Şehrin bu çok katmanlı yapısı, günümüze ulaşan surları, dini yapıları ve diğer anıtsal eserleriyle gözlemlenebilmektedir.

5.1. İznik Surları ve Kaleler​

İznik Kalesi, Roma İmparatorluğu döneminden kalma olup, yapımına M.S. 310 yılında başlanmıştır.14 M.S. 330 yılında düşman saldırılarına karşı koruma sağlamıştır.14 Bizans döneminde önemli onarımlar geçirmiş ve çevresi yaklaşık 3000 metreden 4500 metreye çıkarılmıştır.14 Surların yüksekliği yaklaşık 10-13 metredir.14 Son arkeolojik kazılar, surların yapımının 2300 yıl öncesine uzandığını göstermektedir.21

Şehrin Yunan Haçı şeklinde düzenlenen tam ortasında yer alan ve yukarıdan bakıldığında 4 ana kapının görüldüğü surlar, kentin tarihî dokusunu korumaktadır.18 Bu kapılar arasında İstanbul Kapı, Lefke Kapı, Yenişehir Kapı ve Göl Kapı bulunmaktadır.22 İznik Surları'nın 2300 yıl öncesine uzanan köklü geçmişi ve arkeolojik kazılarla yeni gizemlerin (mezarlık gibi) ortaya çıkması 21, surların sadece bir savunma yapısı değil, aynı zamanda sürekli keşfedilen bir arkeolojik alan olduğunu göstermektedir. Bu durum, kültürel mirasın dinamik ve sürekli araştırılması gereken bir alan olduğunu vurgulamaktadır. Surların antik kökeni ve uzun tarihi, sürekli onarım ve genişletmelerle (Roma'dan Bizans'a) günümüze kadar ulaşmıştır. Günümüzde yapılan arkeolojik kazılarla ortaya çıkan yeni bulgular, surların sadece bir yapı değil, aynı zamanda şehrin katmanlı tarihini barındıran bir "arkeolojik kitap" olduğunu ortaya koymaktadır. Bu nedenle, koruma ve restorasyon çalışmalarının yanı sıra, sürekli araştırma ve tanıtımın da önemi büyüktür.

5.2. Dinî Yapılar: Camiler ve Kiliseler​

• İznik Ayasofya Orhan Camii (Büyük Kilise): 7. yüzyılda Romalılar tarafından inşa edilen Gymnasium üzerine Bizans döneminde bazilika olarak inşa edilmiştir.18 Kentin en büyük kilisesi ve piskoposluk merkeziydi.18 Dikdörtgen planlı, 3 nefli bir bazilikadır.18 M.S. 787'deki II. Ekümenik Konsil burada gerçekleşmiştir.18 1331'de Orhan Gazi zamanında İznik'in fethinden sonra camiye dönüştürülmüş, Mimar Sinan'ın da izlerini taşıyan değişiklikler yapılmıştır.18 1700'lerde tahrip olmuş ve terk edilmiş, 2007'den itibaren restore edilerek 2011'de kısmen cami olarak hizmet vermeye başlamıştır.1 Günümüzde hem cami hem de müze olarak kullanılmaktadır.1
• Yeşil Camii: İznik'in en önemli ve çok ziyaret edilen yapılarından biridir.23 Sadrazam Çandarlı Halil Paşa tarafından 1378-1391 yılları arasında mimar Hacı Musa'ya inşa ettirilmiştir.1 Selçuklu mimarisi özelliklerini taşır ve adını veren yeşil renkli çinileriyle ünlüdür.1 Bu çiniler, İznik ve Osmanlı çini sanatının en güzel örneklerindendir.23 Mihrap ve bitkisel motif süslemeleri, ahşap işçiliği ve taş oymacılığı dikkat çekicidir.23
• Diğer Tarihî Camiler: Şeyh Kudbettin Camii, Hacı Özbek Camii, Eşrefzade Camii, Mahmut Çelebi Camii, Asmalı Cami, Elmalı Köyü Tarihî Camii.1
• Tarihî Kiliseler: İznik Kilisesi, Zoimesis Tes Theotokos, Aziz Tryphonos Kilisesi.1

5.3. Diğer Tarihî Yapılar​

• Roma Tiyatrosu: İznik'in Roma döneminden kalma önemli yapılarından biridir.1
• I. Murad Hamamı: Osmanlı dönemine ait önemli bir hamam yapısıdır.1
• Süleymanpaşa Medresesi: Günümüzde turistik amaçlı çini eserlerin satıldığı atölyeler tarafından kullanılmaktadır.1
• Türbeler: Sarı Saltuk Türbesi 1, Abdülvahap Türbesi 22, İznik Çandarlı Türbeleri 22, Kırgızlar Türbesi.22
• İznik Müzesi: 1338 yılında I. Murad tarafından annesi Nilüfer Hatun adına imaret olarak yaptırılmış, 1965 yılında müzeye çevrilmiştir.1 Müzede İznik ve çevresindeki arkeolojik kazılardan çıkarılan eserler sergilenmektedir.1
• Dikilitaş: Elbeyli mahallesi sınırlarındaki bir Roma eseridir.1
• Hisardere Nekropol: Tarihi bir mezarlık alanı olarak arkeolojik kazılarla gün yüzüne çıkmaktadır.21

Tablo 4: İznik'in Önemli Tarihi ve Mimari Yapıları


Bu tablo, İznik'in zengin ve çeşitli mimari mirasını sistematik bir şekilde sunmaktadır. Her yapının tipi, dönemi ve kısa önemi, okuyucunun şehrin tarihî katmanlarını ve kültürel zenginliğini daha iyi kavramasına yardımcı olmaktadır. Özellikle Ayasofya Orhan Camii'nin Gymnasium'dan bazilikaya, bazilikadan camiye dönüşümü ve Su Altı Bazilikası'nın keşfi gibi bilgiler, İznik'in çok kültürlü ve çok inançlı geçmişini vurgulamaktadır. Bu tablo, şehrin kültürel turizm potansiyelini destekleyen somut kanıtlar sunmakta ve gelecekteki koruma ve tanıtım çalışmalarına rehberlik etmektedir.

5.4. İznik Su Altı Bazilikası: Keşfi, Tarihî Önemi ve Turizm Potansiyeli​

İznik Gölü'nde 2014 yılında havadan çekilen fotoğraflar sayesinde keşfedilen batık kalıntılar, İznik Su Altı Bazilikası olarak adlandırılmaktadır.7 Su yüzeyinin 1,5-2 metre altında bulunan bu anıtsal yapı 7, Erken Hristiyanlık döneminde yaygın olan 3 nefli bir bazilika planına sahiptir.7 Yapının M.S. 390'dan sonra yapıldığı ve 740 yılındaki deprem sebebiyle yıkıldığı, 1250'li yıllarda ise göl seviyesinin yükselmesiyle sular altında kaldığı düşünülmektedir.7 Apollon Tapınağı üzerine inşa edildiği hipotezi, kazılar esnasında bulunan mermer sütun tamburlarıyla desteklenmektedir.7

Bu bazilikanın en önemli özelliği, Hristiyanlık tarihinde çok önemli yeri olan I. İznik Konsili'nin toplandığı yer olabileceği düşüncesidir.7 Bu keşif, Amerika Arkeoloji Enstitüsü tarafından 2014 yılının en önemli 10 keşfinden biri olarak gösterilmiştir.7 Yerel yönetimler, burayı "ikinci Göbeklitepe" olarak değerlendirerek turizme açma çalışmalarını sürdürmektedir.15 Kazılar 2016'dan itibaren Prof. Dr. Mustafa Şahin başkanlığında devam etmekte olup, su altında airlift ve waterlift sistemleri kullanılmaktadır.7 Suların çekilmesiyle bazilikanın büyük bir kısmı günümüzde su üstündedir.7 Gelecekte su altı arkeoloji müzesine dönüştürülmesi ve Metaverse ortamına yüklenerek VR gözlükleriyle ziyaret imkanı sunulması planlanmaktadır.7

İznik'teki mimari yapılar, sadece farklı dönemlere ait eserler olmanın ötesinde, şehrin kültürel ve dini dönüşümlerinin canlı kanıtlarıdır. Ayasofya Orhan Camii'nin bir gymnasium üzerine inşa edilmiş bir bazilikadan camiye dönüşümü, İznik'in medeniyetler arası geçişkenliğini ve kültürel entegrasyonunu somutlaştırmaktadır. Bu yapı, Roma döneminin spor ve eğitim merkezi olan gymnasiumdan, Bizans döneminde Hristiyanlığın merkezi olan bir bazilikaya, ardından Osmanlı fethiyle İslam'ın ibadet mekanı olan bir camiye evrilmiştir. Günümüzde hem cami hem de müze olarak kullanılması, kültürel mirasın korunması ve çoklu kullanımının bir örneğidir. Her bir katman, şehrin farklı inanç ve kültürler tarafından nasıl sahiplenildiğini ve dönüştürüldüğünü göstererek, mimari yapıların sadece estetik değil, aynı zamanda tarihsel ve sosyo-kültürel değişimlerin birer belgesi olduğunu ortaya koymaktadır.

Su Altı Bazilikası'nın keşfi ve I. İznik Konsili ile potansiyel bağlantısı, İznik'in yerel veya ulusal bir turizm destinasyonu olmaktan çıkarak, küresel çapta bir inanç ve arkeoloji turizmi merkezi olma potansiyelini güçlendirmiştir. Bu keşif, Hristiyanlık tarihi için dünya çapında büyük bir öneme sahip olup, bölgeye uluslararası ilgi çekmektedir. Ancak bu potansiyelin tam anlamıyla değerlendirilmesi için mevcut turizm altyapı eksikliklerinin (konaklama, tanıtım) giderilmesi kritik öneme sahiptir. Turist rehberlerinin belirttiği gibi, otel, restoran ve kafe gibi konaklama ve hizmet alanlarındaki yetersizlikler, potansiyel ziyaretçilerin deneyimini olumsuz etkilemektedir. Bu durum, potansiyel ile mevcut durum arasındaki büyük farkı ortaya koymakta ve turizm sektöründe ciddi yatırım ve geliştirme stratejilerine acil ihtiyaç duyulduğunu göstermektedir. Sualtı müzesi ve Metaverse gibi yenilikçi projeler, bu eksiklikleri giderme ve turizm gelirlerini artırma potansiyeline sahiptir.

6. Ekonomik ve Kültürel Yapı​

6.1. İznik Çiniciliği: Tarihi, Sanatsal Özellikleri ve Üretim Süreci​

İznik çinisi, Osmanlı geleneksel sanatının zirvelerinden biri olup, ilk olarak 15. yüzyılda Çin'den gelen mavi ve beyaz seramiklerden etkilenerek ortaya çıkmıştır.24 İlk örneklerine Bursa Yeşil Camii ve türbesi (1421) ile Bursa Muradiye Camii'nde (1426) rastlanmaktadır.24 XV. ve XVI. yüzyıllarda Osmanlı-Türk medeniyet sanatının önemli bir parçası haline gelmiş, camilerde, saraylarda, Türk ve dünya müzelerinde sergilenen örnekleriyle tanınmıştır.24 Edirne Selimiye Camii'ndeki İznik çinileri ve British Museum'da bulunan İznik Çini tabağı önemli örneklerdendir.24

Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesi'nde bir zamanlar İznik'te 300 civarında çinicinin çalıştığı belirtilmektedir.25 Ancak zamanla İznik atölyeleri kapanmaya başlamış, Kütahya ise İznik üretimlerine destek olarak ve halkın ihtiyacını karşılayan üretimler için çalışmıştır.25 Günümüzde İznik çinileri yeniden üretilmeye başlanmıştır.24

Yapım Aşamaları: İznik çinisi üretimi, titiz bir süreç gerektirir: Desen tasarımı, desenin iğneyle delinmesi, kuvars yoğunluğu yüksek hamurun hazırlanması, hamurun kalıba dökülmesi, doğal ortamda kurutma, ön fırınlama, desenin tam olarak uygulanabilmesi için dolgu yapılması, delikli desen kalıbından kömür tozu ile çini kalıbına aktarım, çizgilerin kalem yardımıyla belirginleştirilmesi (kontürleme), oksit özelliği taşıyan boyalarla boyama, sırlama ve son olarak sırlanan ürünlerin belli bir ısıda fırınlanması aşamalarından oluşur.24

İznik çiniciliğinin tarihsel zirvesi (XV-XVI. yüzyıllar) ve ardından gelen düşüşe rağmen günümüzde yeniden üretilmeye başlanması, bu sanatın sadece kültürel bir miras değil, aynı zamanda yerel ekonomi için önemli bir katma değer kaynağı olduğunu göstermektedir. Geçmişte atölyelerin kapanmasıyla yaşanan gerileme, günümüzde yeniden üretim ve canlanma çabalarıyla aşılmaya çalışılmaktadır. Süleymanpaşa Medresesi gibi tarihi yapıların çini atölyelerine dönüştürülmesi, kültürel mirasın ekonomik kullanıma entegrasyonunun somut bir örneğidir. İznik Çinisi'nin kooperatifler aracılığıyla satışı, yerel ekonomiye doğrudan katkı sağlamakta ve bu sanatın hem kültürel kimlik hem de ekonomik sürdürülebilirlik açısından önemini vurgulamaktadır.

6.2. Turizm Potansiyeli ve Mevcut Durum​

Turistik Çekim Noktaları: İznik, doğal güzellikleri ve zengin tarihî mirasıyla önemli bir turizm potansiyeline sahiptir. İznik Gölü, doğal güzellikleri, piknik alanları, su sporları olanakları ve kuş gözlemciliği potansiyeliyle dikkat çekmektedir.23 Tarihî surlar, camiler (Yeşil Camii, Ayasofya Orhan Camii), kiliseler, hamamlar, türbeler, Roma Tiyatrosu, Süleymanpaşa Medresesi (çini atölyeleri), İznik Müzesi, Dikilitaş ve özellikle yeni keşfedilen Sualtı Bazilikası, şehrin başlıca turistik çekim noktalarıdır.1 Her yıl mart ve eylül aylarının 3. haftası Ekinoks Festivali düzenlenmektedir.23

Konaklama ve Altyapı Durumu: 2021 yılı itibarıyla ilçede 6 adet turizm işletme belgeli ve 21 adet belediye belgeli konaklama tesisi bulunmaktadır.22 Toplamda 366 oda ve 730 yatak kapasitesi mevcuttur.26 Ayrıca 165 çadır ve 71 karavan kapasitesi de bulunmaktadır.26

Ziyaretçi İstatistikleri: 2021 yılı konaklama doluluk oranı %32,1, ortalama kalış süresi ise 1,92 gündür.22 2018 yılında 2 bin yabancı turist ve 35 bin yerli turist ilçede konaklamıştır.27 Bu rakamlar, tüm yatak kapasitesi için yabancı turistler için 3 gün, yerli turistler için ise 1,5 ay doluluk anlamına gelmektedir, yani yılın kalan 10 ayı otellerin boş kaldığı belirtilmiştir.27

Turizm Altyapı Eksiklikleri: Turist rehberleri tarafından otel, kafe, restoran, dinlenme tesisi eksikliği, yemek alternatiflerinin azlığı, kafelerin geç açılması, restoran çeşitliliğinin olmaması önemli eksiklikler olarak belirtilmiştir.28 İznik'e giden yolların tek şerit olması ulaşım zorluklarına yol açmakta, altyapı eksiklikleri de zayıf yön olarak tespit edilmiştir.28 Ayrıca, ciddi anlamda reklam ve pazarlama eksikliği de dile getirilmiştir.28

Tablo 3: İznik Turizm Konaklama ve Ziyaretçi İstatistikleri (2018-2021)


Bu tablo, İznik'in turizm sektörünün mevcut kapasitesini ve performansını nicel verilerle ortaya koymaktadır. Doluluk oranları ve ortalama kalış süresi gibi metrikler, şehrin turizm potansiyelini ne kadar iyi kullandığını göstermektedir. Yabancı ve yerli turist sayılarının karşılaştırılması, pazar segmentasyonu hakkında bilgi vermektedir. Bu veriler, turizm altyapısındaki eksikliklerin (otel, restoran vb.) ve pazarlama stratejilerinin yetersizliğinin neden olduğu boş kapasite sorununu somutlaştırmakta ve gelecekteki turizm yatırım ve geliştirme stratejileri için bir temel oluşturmaktadır.

İznik, hem doğal güzellikleri (göl) hem de eşsiz tarihî ve kültürel mirası (konsiller, çini, sualtı bazilikası) ile yüksek bir turizm potansiyeline sahip olmasına rağmen, mevcut konaklama kapasitesi, hizmet kalitesi ve tanıtım eksiklikleri nedeniyle bu potansiyeli tam olarak değerlendirememektedir. Şehrin zengin çekim noktalarına rağmen, otellerin yılın büyük bölümünde boş kalması, yatırım ve stratejik pazarlama ihtiyacını açıkça göstermektedir. Turist rehberlerinin belirttiği altyapı, ulaşım ve pazarlama eksiklikleri, potansiyel ile mevcut durum arasındaki büyük farkı ortaya koymaktadır. Bu durum, turizm sektöründe ciddi yatırım ve geliştirme stratejilerine acil ihtiyaç duyulduğunu vurgulamaktadır. Sakin Şehir projesi gibi girişimler, bu boşluğu doldurma potansiyeline sahiptir.

6.3. Yerel Ürünler ve Tarımsal Ekonomi (Zeytincilik, Zeytinyağı, Meyve-Sebze)​

İznik'in verimli toprakları, kendine özgü iklimi ve doğal güzellikleri, tarihin her döneminde insanlığın ilgi odağı olmuştur.20 Bölgede 3 resmi meyve sebze hali bulunmaktadır.29

Zeytincilik: Tarımsal ürünler içinde zeytin, çiftçi ailelerinin %90 gibi önemli bir kısmının gelir kaynağı olarak birinci sırayı almaktadır.29 Bölgede yetişen zeytinler, verimli toprakları ve iklimi sayesinde kaliteli zeytinyağları üretmektedir.20 Zeytinyağı üretimi, hem yerel halk hem de bölge ekonomisi için büyük bir öneme sahiptir.20 İznik, tarihi mirasıyla birlikte bu eşsiz zeytinyağlarıyla da bilinen bir merkezdir.20

Diğer Tarımsal Ürünler: Her mevsim bin bir çeşit sebze ve meyvenin yetiştiği bitek topraklara sahiptir.5 Akdeniz ikliminin hakim olduğu yörede tarımsal verim yüksektir.3

Yerel Pazarlar ve Kooperatifler: İznik'te köylülerin oluşturduğu 2 adet pazar (yöresel ürünler çarşısı ve balık pazarı) bulunmaktadır.29 İznik'e ait yöresel ürünlerin (İznik Çinisi, İznik Müşküle İğne Oyası, İznik Sofralık Zeytini, İznik Zeytin Yağı vb.) kooperatifçe satışı yapılmaktadır.29 Halkın refah düzeyi, Türkiye ortalamasının üzerindedir.29

Zeytincilik ve diğer tarımsal faaliyetlerin yerel halkın refah düzeyini Türkiye ortalamasının üzerine çıkarması olumlu bir ekonomik gösterge olsa da, bu yoğun tarımsal faaliyetlerin İznik Gölü'ndeki kirliliğe katkıda bulunması (gübre ve ilaç kalıntıları) sürdürülebilirlik açısından bir risk oluşturmaktadır. Tarımın ana gelir kaynağı olması ve halkın refahını artırması, ekonomik başarıyı temsil etmektedir. Ancak, bölgede hakim olan entansif tarım uygulamaları, tarımsal gübre ve ilaç kalıntılarının yüzeysel akışla göle ulaşmasına neden olmaktadır. Bu durum, göl ekosisteminin bozulması ve balık popülasyonlarının azalması gibi çevresel maliyetleri beraberinde getirmektedir. Uzun vadede hem gölün ekolojik sağlığı hem de tarımın sürdürülebilirliği için bu durum bir tehdit oluşturmaktadır. Bu nedenle, çevresel bilinçli tarım uygulamalarına geçiş ve entegre havza yönetimi, ekonomik sürdürülebilirlik ile çevresel sürdürülebilirlik arasındaki gerilimi azaltmak için kritik öneme sahiptir. Organik tarım ve ekoturizm gibi daha çevre dostu ve çeşitlendirilmiş ekonomik modellerin teşvik edilmesi, bu ikilemi çözmede önemli bir rol oynayabilir.

7. Güncel Demografik ve İdari Durum​

7.1. Nüfus Yapısı ve Dağılımı​

2020 yılı TÜİK verilerine göre İznik'in nüfusu 44.102 kişidir.1 2011 yılı sonu itibarıyla nüfus 44.010 kişi olup, nüfusun %50,62'sini kadınlar oluşturmaktadır.3

Nüfus piramidi incelendiğinde, ilçede %7,77 oranı ile 55-59 yaş arası nüfusun ilk sırada, %7,38 oranı ile 45-49 yaş arası nüfusun ikinci sırada ve %7,36 oranı ile 40-44 yaş arası nüfusun üçüncü sırada yer aldığı görülmektedir.22 İlçe nüfusunun ortanca yaşı 36,5'tir ve İznik, ilin onyedi ilçesi içinde onikinci genç ilçedir.3

Yıllar itibarıyla (2007-2011) il ve ilçe merkezlerindeki nüfus artarken, belde ve köylerdeki nüfusta düşüş yaşanmıştır.3 Genel ilçe nüfusunda ise çok az bir azalma görülmüştür.3 Okuryazarlık oranı 2021 yılında %96,84 olarak belirlenmiştir.22 Ortaöğretimde öğretmen başına düşen öğrenci sayısı 11,28, ilk ve orta öğretimde derslik başına düşen öğrenci sayısı sırasıyla 10,85 ve 19,59 olup makul seviyededir.22

Tablo 2: İznik Nüfus Verileri (2007-2020)


Bu tablo, İznik'in demografik yapısındaki değişimleri yıllara göre görselleştirerek, kırsal-kentsel nüfus dinamiklerini ve genel nüfus trendlerini anlamayı kolaylaştırmaktadır. Ortanca yaş ve kadın nüfus oranı gibi veriler, ilçenin demografik profilini daha detaylı ortaya koymaktadır. Bu bilgiler, yerel yönetimlerin gelecekteki hizmet ve altyapı planlaması, işgücü piyasası analizi ve sosyal politikaların belirlenmesi için kritik öneme sahiptir. Örneğin, kırsal nüfustaki düşüş, tarımsal işgücü arzını ve kırsal kalkınma stratejilerini doğrudan etkileyebilir.

İznik'in toplam nüfusunda küçük bir azalma yaşanırken, ilçe ve il merkezlerindeki nüfusun artması ve belde/köylerdeki nüfusun azalması, Türkiye genelindeki kırdan kente göç eğilimini yansıtmaktadır. Bu durum, yerel yönetimlerin hizmet ve altyapı planlamasında kentsel alanlara odaklanmasını gerektirebilirken, kırsal alanların ekonomik ve sosyal canlılığının korunması için özel stratejiler gerektirecektir. Kırsal nüfustaki düşüş, tarımsal işgücü arzını potansiyel olarak azaltarak kırsal ekonominin geleceğini etkileyebilir. Bu nedenle, yerel yönetimlerin demografik değişimlere uyum sağlama ve dengeli kalkınma stratejileri geliştirme ihtiyacı bulunmaktadır.

7.2. İdari Yapı​

İznik, idari olarak 1930 yılında Bursa'ya bağlanmıştır.1 İlçe, 37 köyü ve 2 beldesi ile yönetilmektedir.3 İlçe Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü gibi kurumlar, tarımsal ve hayvancılıkla ilgili idari süreçleri yürütmektedir.30

7.3. Tarım ve Hayvancılık Sektörleri (Güncel Durum ve Ekonomik Katkı)​

Tarım: İznik ekonomisinin temeli tarıma dayanmaktadır. İlçede tarım işletmelerinin yaklaşık 20-30 dönümlük büyüklüğü bulunmaktadır.3 Akdeniz ikliminin hakim olduğu yörede tarımsal verim yüksektir.3 Özellikle zeytin, çiftçi ailelerinin %90'ının ana gelir kaynağıdır.29 Zeytin ve zeytinyağı üretimi bölge ekonomisi için büyük öneme sahiptir.20 Yeraltı suları ve göl suları kullanılarak ovada çok çeşitli ürünler yetişmektedir.2 Bölgede entansif tarım hakim durumdadır.31

Hayvancılık: İznik Gölü'nde balıkçılık yapılmaktadır.3 Kerevit, yayın, sazan, alabalık, ıstakoz, gümüş balığı, sarı balık ve aynalı balık gölde avlanan su ürünleridir.3 Gümüş balığı ihraç edilmektedir.3 Hayvancılık işletmelerinin birçoğunda entansif tarım hakim durumdadır.31 Hayvanların tanımlanması ve tescili gibi idari süreçler İlçe Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir.30 Küçükbaş hayvan sayılarında (koyun ve keçi) Türkiye genelinde artış gözlemlenmektedir 32, ancak İznik özelinde detaylı güncel hayvancılık verileri mevcut değildir.

İznik'in ekonomisinin büyük ölçüde tarıma, özellikle zeytinciliğe bağımlı olması, halkın refah düzeyini Türkiye ortalamasının üzerine çıkarmış olsa da, bu bağımlılık aynı zamanda çevresel riskleri (göl kirliliği) de beraberinde getirmektedir. Tarımın ana gelir kaynağı olması ve halkın refahını artırması ekonomik bir başarıyı temsil etmektedir. Ancak, bölgede yoğun olarak uygulanan entansif tarım yöntemleri, tarımsal gübre ve ilaç kalıntılarının göle ulaşmasına neden olarak çevresel maliyetler yaratmaktadır. Bu durum, göl ekosisteminin bozulması ve balık popülasyonlarının azalması riskini taşımaktadır. Ekonomik sürdürülebilirlik ile çevresel sürdürülebilirlik arasında bir gerilim oluştuğu görülmektedir. Bu nedenle, tarımsal üretimin verimliliğini korurken çevresel etkiyi minimize edecek sürdürülebilir tarım politikalarının ve alternatif ekonomik faaliyetlerin geliştirilmesi önem arz etmektedir. Organik tarım ve ekoturizm gibi daha çevre dostu ve çeşitlendirilmiş ekonomik modellerin teşvik edilmesi, uzun vadede hem ekonomik refahı hem de çevresel sağlığı güvence altına alabilir.

8. Sonuç ve Değerlendirme​

8.1. İznik'in Çok Katmanlı Kimliği​

İznik, doğal güzellikleri, özellikle İznik Gölü ile dikkat çeken, aynı zamanda Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı gibi büyük medeniyetlere ev sahipliği yapmış, her dönemden derin izler taşıyan çok katmanlı bir tarih ve kültür şehridir. Hristiyanlık tarihindeki iki Ekümenik Konsil'e ev sahipliği yapması ve son keşfedilen Su Altı Bazilikası, İznik'i küresel ölçekte eşsiz bir inanç ve arkeoloji turizmi destinasyonu haline getirmektedir. Çinicilik sanatı gibi özgün kültürel değerleri, şehrin kimliğinin ayrılmaz bir parçasıdır. Şehrin mimari yapıları, farklı medeniyetlerin kültürel ve dini dönüşümlerinin canlı kanıtları olarak işlev görmektedir.

8.2. Geleceğe Yönelik Potansiyeller ve Zorluklar​

İznik, tarımsal verimliliği ve zeytincilikteki başarısıyla yerel halkın refahını sağlarken, turizm alanında büyük bir potansiyel barındırmaktadır. Özellikle Su Altı Bazilikası gibi yeni keşifler, şehrin uluslararası alanda tanınırlığını artırma ve inanç turizmi için yeni kapılar açma fırsatı sunmaktadır. Ancak, mevcut konaklama ve altyapı eksiklikleri, pazarlama yetersizlikleri ve ulaşım zorlukları, bu potansiyelin tam olarak realize edilmesinin önündeki temel engellerdir. Turizm sektöründeki düşük doluluk oranları, bu alandaki yatırım ihtiyacını açıkça ortaya koymaktadır.

Öte yandan, İznik Gölü'ndeki kirlilik, istilacı türler (gümüş balığı) ve su seviyesi düşüşü gibi ekolojik sorunlar, hem gölün biyoçeşitliliği hem de göle bağımlı tarım ve balıkçılık faaliyetleri için ciddi tehdit oluşturmaktadır. Yoğun tarımsal faaliyetlerin göl kirliliğine katkıda bulunması, ekonomik refah ile çevresel sürdürülebilirlik arasında bir gerilim yaratmaktadır. Depremsellik de kültürel mirasın korunmasında sürekli bir zorluk olarak varlığını sürdürmektedir.

Gelecekte İznik'in sürdürülebilir kalkınması için, turizm altyapısının geliştirilmesi, Su Altı Bazilikası gibi yeni çekim noktalarının etkin tanıtımı, çinicilik gibi yerel sanatların desteklenmesi ve en önemlisi, İznik Gölü'nün ekolojik sağlığının korunması ve tarımsal faaliyetlerin çevresel etkilerinin minimize edilmesi gerekmektedir. "Sakin Şehir" gibi projeler ve entegre yönetim yaklaşımları, İznik'in hem tarihini ve doğasını koruyarak hem de ekonomik refahını artırarak geleceğe taşınmasında kilit rol oynayacaktır. Bu, tarımsal üretimde daha çevre dostu yöntemlere geçişi, turizmde çeşitliliği ve hizmet kalitesini artırmayı, aynı zamanda kültürel mirası koruma ve tanıtma çabalarını bir bütün olarak ele almayı gerektirmektedir.

Alıntılanan çalışmalar​

1. İznik - Vikipedi, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, https://tr.wikipedia.org/wiki/İznik
2. kuruluşundan günümüze iznik'in yerleşim özellikleri - DergiPark, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/231144
3. İ ZNİ K - BEBKA, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, https://bebka.org.tr/admin/datas/sayfas/198/iznik-ilce-raporu_1568787296.pdf
4. BURSA İLİ, İZNİK İLÇESİ, SELÇUK MAHALLESİ SINIRLARI İÇERİSİNDESİT - SÜRDÜRÜLEBİLİR KORUMA VE KONTROLLÜ KULLA, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, https://webdosya.csb.gov.tr/db/bursa/duyurular/plan_aciklama_raporu-20220524101218.pdf
5. İznik Gölü - Vikipedi, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, https://tr.wikipedia.org/wiki/İznik_Gölü
6. Bursa Tarımının Sosyo-Ekonomik Yapısının Analizi - DergiPark, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/154178
7. İznik Su Altı Bazilikası - Vikipedi, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, https://tr.wikipedia.org/wiki/İznik_Su_Altı_Bazilikası
8. BURSA İLİ İZNİK İLÇESİ YÖRÜKLER MAHALLESİ - T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, https://webdosya.csb.gov.tr/db/bursa/duyurular/5000_nip_plan-aciklama-raporu-20250312073338.pdf
9. Ramsar Sites of Turkey, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, https://www.ramsar.org/sites/defaul...amsar_Sites_of_Turkey_publication_english.pdf
10. Middle-late Pleistocene marine molluscs from Izmit Bay area (eastern Marmara Sea, Turkey) and the nature of Marmara - Black Sea corridors | Request PDF - ResearchGate, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, https://www.researchgate.net/public...d_the_nature_of_Marmara_-_Black_Sea_corridors
11. ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ Yavuz ALKAN ERDEMLİ KENTİ MÜCAVİR ALANI İÇ, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, https://acikbilim.yok.gov.tr/bitstr...12/150943/yokAcikBilim_162811.pdf?sequence=-1
12. ZONGULDAK TURİZM MASTER PLANI - BAKKA Kütüphane, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, https://bakkakutuphane.org/upload/dokumandosya/turizm-master-plani_1.pdf
13. İznik'in Tarihçesi, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, http://www.iznik.gov.tr/iznikin-tarihcesi
14. İznik Kalesi - Vikipedi, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, https://tr.wikipedia.org/wiki/İznik_Kalesi
15. İznik Gölü'nde bulunan 2 bin yıllık bazilika ikinci bir Göbeklitepe olacak - Arkeoloji ve Sanat, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, https://www.arkeolojisanat.com/shop...-ikinci-bir-gobeklitepe-olacak_3_1180493.html
16. İznik Konsili Hakkında En Yaygın Efsaneler - Evren Atlası, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, https://evrenatlasi.com.tr/kultur/iznik-konsili-hakkinda-en-yaygin-efsaneler/
17. Konsillerin hıristiyanlık tarihindeki yeri ve İznik Konsili - Uludağ Üniversitesi, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, https://acikerisim.uludag.edu.tr/items/0fbac802-cf04-45be-96e6-bb5ee21fa3bb
18. Kültürel Varlıklar - İznik Belediyesi, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, https://iznik.bel.tr/tr/sayfa/kulturel-varliklar-47
19. İznik Tarihçesi, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, https://iznik.meb.gov.tr/www/iznik-tarihcesi/icerik/44
20. İznik'in Tarihçesi: Zeytinin ve Tarihin Buluşma Noktası - Nicaea Zeytinyağı, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, https://nicaea.com.tr/pages/iznikin-tarihcesi
21. Tarihi İznik surlarında 'mezarlık' gizemi - Bursa Büyükşehir TV, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, https://www.bursabuyuksehir.tv/haber-tarihi-iznik-surlarinda-mezarlik-gizemi-33020.html
22. İZNİK, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, https://www.kalkinmakutuphanesi.gov.tr/assets/upload/dosyalar/znik_ilce_raporu.pdf
23. İznik'te Gezilecek Yerler | En Güzel 29 Yer (Sıralı Liste) | ENUYGUN, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, https://www.enuygun.com/bilgi/iznik-te-gezilecek-yerler/
24. İznik çinisi - Vikipedi, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, https://tr.wikipedia.org/wiki/İznik_çinisi
25. TÜRK KÜLTÜRÜNDE İZNİK ÇİNİLERİNİN ÖNEMİ VE GÜNCEL DEĞERLENDİRİLMESİ, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, https://www.ayk.gov.tr/wp-content/u...LERİNİN-ÖNEMİ-VE-GÜNCEL-DEĞERLENDİRİLMESİ.pdf
26. İznik (Nicea) İçin Yeni Bir Alternatif Turizm Potansiyeli: Spor Turizmi* - DergiPark, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2567902
27. Dünden yarına İznik'te turizm - BURSA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, https://www.bursa.bel.tr/haber/dunden-yarina-iznikte-turizm-27434
28. TURİST REHBERLERİ GÖZÜNDEN İZNİK TURİZMİNİN SWOT ANALİZİ - DergiPark, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/3446418
29. İznik, barındırdığı kültürel değerleri, doğal güzellikleri, binlerce yıllık tarihi yapıları, Unesco Dünya Mirası Aday Listesinde ve Uluslararası Sakin Şehirler Ağı (Cittaslow) unvanı kazanan mutlaka görmeniz gerek bir Açık Hava Müzesi!, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, https://sakinsehiriznik.com/kurumsal/hakkimizda
30. İlçe Gıda, Tarım Ve Hayvancılık Müdürlüğü Hizmet Standartları - İznik Kaymakamlığı, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, http://www.iznik.gov.tr/ilce-gida-tarim-ve-hayvancilik-mudurlugu-hizmet-standartlari
31. bursa tarımının sosyo-ekonomik yapısı, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, https://www.btb.org.tr/images/haberler/8/belge.pdf
32. Hayvansal Üretim İstatistikleri, 2024 - TÜİK - Veri Portalı, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hayvansal-Üretim-İstatistikleri-2024-53935&dil=1
33. Hayvan Varlığı İstatistikleri, 2024 - İstatistik Bülteni, erişim tarihi Mayıs 22, 2025, https://istatistik.tarimorman.gov.tr/sayfa/detay/1934