Değerler, sadakat, yardımseverlik, hakkaniyet, güvenilirlik, dürüstlük, sorumluluk, bütünlük, yeterlik, tutarlık ve açıklık gibi istenen davranışları ifade eden genel standart ve prensiplerdir.
Lawrance ´a göre değer, bazen açık, bazen göreceli olarak tanımlanan, bireyin kişiliğini, bireyin dâhil olduğu grubun karakteristik özelliklerini, alternatifler arasından seçim yapmasını etkileyen ve hareketlerin sonuçlarını belirleyen isteklerle ilişkilidir. Değerler davranışlarımıza rehberlik yaparlar, eylemlerimizi, yargılarımızı, anlık hedeflerimizi daha üst hedeflere taşıyarak nasıl olmamız, nasıl davranmamız hakkında bizi yönlendirir.
kısaca; neyin ve hangi davranışın nasıl olursa iyi, güzel, doğru ve kutsal olduğuna ve nasıl davranılmazsa da böyle olmadığına dair inanç ve kabullerimiz olarak tanımlamıştır. Değerler, bireyin toplum ve örgüt içerisindeki davranışlarını etkiler ve yönlendirir. Fakat bireyin davranışları tek bir değerin sonucu değil, bazen birçok değerin etkisinin bir sonucudur.
Görüldüğü gibi değerler farklı yorumlarla tanımlanabilmektedir. İlgili değer tanımları incelendiğinde değerler ile ilgili şunlar söylenebilmektedir:
- Değerler soyut kavramlardır.
- İlahî, beşeri, toplumsal, ideolojik kaynaklı olabilirler.
- Tercihleri yönlendirirler.
- Etkinlik kazandıklarında duygularla iç içe bulunurlar.
- Çoğunluk tarafından kabullenilmelidir, doğru ve gerekli olduğuna inanılmalıdır, yoksa söner veya ölürler.
- Gelip geçici bir duygu veya o anda akla gelen bir tercih değildir.
- Ortak amaç, düşünce ve çıkarlarını ifade ederler.
- Değişimi uzun zaman alır, bu nedenle belirli bir zaman dilimi içinde değerlendirildiğinde kalıcı oldukları söylenebilir.
- Tecrübeler ve yaşantılarla pekişirler bu yüzden belli bir yaştan sonra değişmeleri çok zordur. Hatta uğrunda mücadele edilecek kadar önemli hale gelirler.
- Değerler ayrıca bütünüyle belirgin olmak zorunda da değildir.
- Farkında olunmadan değerlere uygun hareket edilir.
- Eyleme dönüşürler. Değer soyut kavramlar olsa da uygulamada bir anlamı veya göstergesi olması gerekir, aksi takdirde varlığı saptanamaz.
- Kişi ya da grubun iyi – kötü, doğru – yanlış, faydalı – zararlı, olumlu – olumsuz, değerli – değersiz gibi algıları belirtir.
- Değerler hakkında konuşmak veya onların varlığını ifade edememek onların varlığını yahut yokluğunu kanıtlamaz.
- Kişi, grup, yer, zaman, yaş, hissiyat ve tecrübelere göre önemlilikleri değişir.
- Değerlerin güçlü veya zayıf olması hareketlerin veya davranışların kararlığını etkiler.
- Değerler, arzu edilen bir kavramlardır.
- Bir davranış tek değerin değil birden fazla değerin göstergesidir.
- Değerler hareketleri yönlendirir. İnanılan değerlere uygun olmayan hareketler pişmanlığa sebep olur. İnanıldığı gibi yaşanılmazsa yaşadığı gibi inanılmaya başlanır. Yani değerler hareketlere, hareketler değerlere kuvvet verir.
Değerlerin Özellikleri
Değerlerin anlayabilmek için özelliklerinin bilinmesi gerekir. Değerlerin özellikleri söyle sıralanabilir:
Değerler inançlardır. Tamamıyla nesnel, duygulardan arındırılmış fikir niteliği taĢımazlar. Etkinlik kazandıklarında duygularla iç içe geçerler.
Değerler, bireyin amaçları (eşitlik gibi) ve bu amaçlara ulaşmada araç görevi gören davranış biçimleriyle (hak bilirlik, yardımseverlik) ilişkilidirler.
Değerler, şahsi hareket ve durumların üzerindedir. Örneğin, itaatkârlık, evde, işte, okulda ve tanıdığımız tanımadığımız kişilerle olan ilişkilerimizin tümünde geçerlidir.
Değerler, davranışların, insanların ve olayların seçilmesini ya da değişimini yönlendiren standartlardır.
Değerler taşıdıkları öneme göre sıralanırlar. Bu sıralama değer önceliklerini belirleyen bir sistem oluşturur. Kültürler ve bireyler sergiledikleri değer önceliklerine göre tanınır ve muamele görür.
Değerler değişime açık yapılardır. Zamanla etkileşim ve ortaya çıkan yeni ihtiyaçlara göre değer önceliklerinde değişiklikler olabilir.
Değerler, bağlı oldukları kültürlere göre değişir ve bir kültürün içinde dahi ayrılık gösterebilirler. Farklı toplumlar aynı değere sahip olabilir ama o değere verdikleri önemin derecesi farklı olabilir. Değerler sayesinde birey, diğer insanlar ile etkili iletişime geçebilir ve sosyal konumunun belirlenmesi için uygun bir zemin hazırlayabilir.
Mİlli Eğitim Bakanlığı – MEB’e Göre Değerlerin Özellikleri
Uygulanmakta olan İlköğretim Programında (ttkb.MEB.gov.tr); değerlerin özellikleri şöyle sıralanmıştır:
- Değerler toplum ya da bireyler tarafından benimsenen birleştirici olgulardır.
- Toplumun sosyal ihtiyaçlarını karşıladığına ve bireylerin iyiliği için olduğuna inanılan ölçütlerdir.
- Sadece bilinç değil duygu ve heyecanları da ilgilendiren yargılardır.
- Değerler bireyin bilincinde yer alan ve davranışı yönlendiren güdülerdir.
- Değerlerin normlardan farkı normlardan daha genel ve soyut bir nitelik taşımasıdır. Değer normu da içerir.